Oszczędzam na emeryturę w IKZE: w funduszu inwestycyjnym (1)
Aż pięć instytucji finansowych ma prawo do oferowania IKZE. Są to: towarzystwa funduszy inwestycyjnych (TFI), zakłady ubezpieczeń na życie, powszechne towarzystwa emerytalne (PTE), banki oraz domy maklerskie.
Ponieważ większość z nas stanie się uczestnikami IKZE – na skutek przekształcenia OFE w fundusze inwestycyjne już w przyszłym roku, zacznę wyjaśnianie zasad oszczędzania w IKZE od formy, którą wybrał ustawodawca w swoich przyszłych planach, czyli od funduszu inwestycyjnego.
Jak działa fundusz inwestycyjny oraz jakie oferuje korzyści
Czym jest fundusz inwestycyjny? Wiemy, że jedną z dostępnych na rynku form oszczędzania, którego majątek tworzony jest z wpłat uczestników funduszu.
Bardzo mało osób zdaje sobie sprawę z tego, że oszczędzający nie tylko tworzą fundusz, ale również przez cały czas gromadzenia w nim oszczędności pozostają jedynymi właścicielami jego majątku.
Na ogół myślimy, że to instytucja finansowa jest właścicielem wniesionych przez nas pieniędzy jako depozyt lub jako lokata kapitału. Tak jest rzeczywiście, w większości przypadków: w banku, który otwiera nam rachunek (depozyt) bankowy, a także w zakładzie ubezpieczeniowym, gdy wykupujemy polisę. Wpłacane do tych podmiotów oszczędności stają się częścią aktywów tychże instytucji, częścią ich majątku.
Czy ważne jest czyją pozostają własnością powierzane oszczędności? W pewnych okolicznościach nawet bardzo: wtedy gdy instytucja finansowa, której zaufamy ogłasza upadłość – gdy przestaje być wypłacalna. W takiej sytuacji kluczowa staje się odpowiedź na pytanie – Co się stanie z powierzonymi oszczędnościami? Czy zostaną one nam zwrócone? Jeżeli tak to w jakiej części i skąd będą pochodziły środki na ich wypłatę?
Czyją własnością są aktywa funduszu?
No właśnie. Wyjaśnijmy tę kwestię. Jeżeli oszczędności są traktowane jako część majątku instytucji finansowej, która ogłasza upadłość, to możemy mieć kłopoty z odzyskaniem nominalnej wartości powierzanych pieniędzy, nie mówiąc już o zyskach. Na ewentualność takiej sytuacji są tworzone odpowiednie rezerwy finansowane przez wszystkie instytucje finansowe danego typu – wszystkie banki lub przez wszystkie zakłady ubezpieczeniowe. Takie rezerwy nazywamy funduszami gwarancyjnymi.
A jak rozwiązano kwestię bezpieczeństwa naszych środków w funduszach inwestycyjnych? Tutaj obowiązują zupełnie inne zasady zabezpieczające nas przed ewentualną upadłością firmy – towarzystwa funduszy inwestycyjnych (TFI). TFI podobnie jak każda inna instytucja finansowa może przestać być wypłacalną, jednak w tym przypadku nasze oszczędności znajdujące się w funduszu inwestycyjnym nie mogą być przedmiotem roszczeń wierzycieli towarzystwa. Z jakiego powodu? Wynika to właśnie z tego, że majątek – aktywa funduszu inwestycyjnego – nie jest częścią aktywów firmy zarządzającej, tak jak np. ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy częścią aktywów firmy ubezpieczeniowej, ale stanowi odrębny „twór prawny”.
Osobowość prawna funduszu i wynikające z tego konsekwencje
Charakterystyczną cechą funduszu inwestycyjnego, który de facto, nie jest niczym innym jak określoną masą majątkową lokowaną w określony sposób przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych, jest to, że ma on osobowość prawną. Zaznaczmy, że jest to bardzo nietypowa osoba prawna: nie jest to ani podmiot prowadzący działalność gospodarczą w formie spółki ani żadna fundacja, tylko odrębny typ osoby prawnej, właśnie fundusz inwestycyjny. Może to wydawać się bardzo dziwacznym rozwiązaniem – nadanie osobowość prawnej masie majątkowej – jednak w tym przypadku chodzi wyłącznie o skutki tego rozwiązania dla osób oszczędzających: o rozdzielenie aktywów funduszu (oszczędności uczestników w nim ulokowanym) od majątku firmy zarządzającej prowadzącej klasyczną działalność gospodarczą.
Lokując oszczędności w formie funduszu inwestycyjnego nie ponosimy ryzyka upadłości podmiotu zarządzającego gdyż fundusz stanowi odrębną osobę prawną.
Majątek funduszu składa się z tzw. lokat funduszu, czyli przede wszystkim z papierów wartościowych notowanych na giełdzie (dopuszczonych do publicznego obrotu) oraz w mniejszej części z innych praw majątkowych. Będą to przede wszystkim akcje, obligacje, bony skarbowe oraz w niewielkiej części krótkoterminowe depozyty bankowe. W zależności od obranego przez dany fundusz celu inwestycyjnego i przyjętych zasad polityki inwestycyjnej – sposobu realizacji tego celu, możemy pomnażać oszczędności w: funduszach akcji – przyjmujących za cel długoterminowy wzrost wartości aktywów, w których dominującą lokatą są akcje (nawet ponad 90% aktywów), funduszach mieszanych – które zakładają osiągnięcie podobnego celu inwestycyjnego (długoterminowy wzrost wartości aktywów) ale przy ponoszeniu mniejszego ryzyka inwestycyjnego, w których akcje stanowią około 50% aktywów (w funduszach zrównoważonych) lub około 30% (w funduszach stabilnego wzrostu); funduszach obligacji – gdzie dominującymi w aktywach są obligacje (oraz w mniejszej części bony skarbowe) a także funduszach pieniężnych – przyjmujących jako cel inwestycyjny zachowanie realnej wartości aktywów i dobierające do aktywów instrumenty rynku pieniężnego, czyli przede wszystkim bony skarbowe i krótkoterminowe depozyty bankowe.
Do kogo należy majątek funduszu
Fundusz jako osoba prawna, jest podzielony na udziały. Uczestnicy danego funduszu, nie nabywają bezpośrednio lokat funduszu, np. w funduszu akcji, akcji kilkudziesięciu spółek stanowiących aktywa funduszu. Następuje to w sposób pośredni, właśnie poprzez zakup udziałów funduszu. Za wniesioną kwotę pieniędzy otrzymujemy określoną ilość jego udziałów, które w funduszach inwestycyjnych otwartych noszą nazwę jednostek uczestnictwa – gdyż stanowią potwierdzenie naszego uczestnictwa w funduszu.
Ponieważ aktywa funduszu są podzielone na jednostki uczestnictwa, które są w posiadaniu uczestników danego funduszu, pośrednio majątek funduszu należy do osób oszczędzających.
Jak jest ustalana wartość jednostek uczestnictwa danego funduszu? Na podstawie rynkowej wyceny wszystkich lokat funduszu. W każdym dniu wyceny jednostek, obliczana jest rynkowa wartość całości aktywów funduszu (np. wszystkie akcje będące w aktywach funduszu akcji i ewentualnie inne aktywa) i dzielona przez liczbę jednostek uczestnictwa zapisanych na wszystkich rejestrach uczestników funduszu. W związku z tym wartość jednostki uczestnictwa odzwierciedla wartość całego portfela lokat funduszu: zmienia się w takim samym stopniu w jakim zmienia się wartość wszystkich lokat funduszu przypadających na jedną jednostkę.
Znaczenie otwartości funduszu
Fundusze inwestycyjne występują w dwóch postaciach: funduszy otwartych i funduszy zamkniętych. W IKZE dostępne są tylko fundusze otwarte. Wyjaśnijmy teraz jakie znaczenie ma cecha „otwartości funduszu”.
Ona naturalnie dopasowuje się do wymagań jakie mają spełniać IKZE. Przypomnijmy, że jedną z cech IKZE jest ta, że możemy z dowolną częstotliwością wpłacać dowolne kwoty (nie wyższe jednak od obowiązującego limitu) i cały czas zachowujemy pełną dostępność do środków: w dowolnym momencie możemy zażądać wypłaty całości środków. W efekcie podmiot zarządzający naszym kontem emerytalnym w III filarze musi cały czas być przygotowany na realizację żądania dokonania wypłaty środków. Fundusze otwarte, właśnie dzięki „swojej otwartości”, doskonale dopasowują się do tej cechy kont emerytalnych.
Warto zwrócić uwagę także na dalsze konsekwencje omawianej otwartości. Fundusz musi w łatwy sposób absorbować duże napływy środków finansowych – mieć możliwość łatwego lokowania płynącego dużego strumienia gotówki od nowych uczestników, a także być w stanie, bez większych problemów, realizować duże wypłaty gotówki z funduszu – mieć możliwość łatwego upłynniania nabywanych lokat. Dlatego też otwarte fundusze inwestycyjne, mogą lokować swoje aktywa prawie wyłącznie w jednej kategorii lokat: w papierach wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu lub, których obrót odbywa się, na bardzo płynnym rynku międzybankowym.
W aktywach otwartych funduszy inwestycyjnych nigdy nie znajdą się takie lokaty jak akcje spółek, które nie są notowane na rynku regulowanym, jak udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością lub nieruchomości, nie tylko dlatego, że są to formy lokat obarczone zbyt dużym ryzykiem inwestycyjnym, ale przede wszystkim, że nie można ich łatwo nabyć lub upłynnić.
Co więcej te lokaty mają jeszcze jeden mankament, z punktu widzenia cechy otwartości: nie można ich w sposób jednoznaczny i odpowiednio częsty wycenić. Lokaty będące przedmiotem obrotu na giełdzie lub na rynku międzybankowym są wyceniane przez rynek na podstawie popytu i podaży i mają swoją jednoznaczną wycenę: giełdową lub rynkową.
Jak już wiesz bieżąca wartość jednostki uczestnictwa fundusz jest obliczana na podstawie wyceny wszystkich lokat funduszu proporcjonalnie do udziału tych lokat w jego aktywach. A teraz dodatkowo dowiedziałeś się, że obowiązuje fundusz wycena rynkowa jego majątku (posiadanych przez uczestników udziałów w funduszu). Zyski oszczędzających – zmiana wartości jednostek uczestnictwa zapisanych na rejestrze uczestnika, pozostaje więc niewiadoma. Jest określana przez prawa rynku, przez prawa popytu i podaży. W konsekwencji uczestnicy funduszu nie mogą otrzymać gwarancji osiągnięcia określonej stopy zwrotu, osiągnięcia przez fundusz celu inwestycyjnego jaki został przyjęty. W każdym funduszu ponosimy więc określone ryzyko inwestycyjne – oczywiście skala tego ryzyka może być bardzo różna.
Pod specjalnym nadzorem
W omawianej formie ważną rolę pełni także tzw. depozytariusz. Jest to bank, w którym są przechowywane aktywa funduszu i który w imieniu uczestników funduszu, kontroluje poczynania firmy zarządzającej (TFI). Czasami interes osoby oszczędzającej i firmy zarządzającej jest sprzeczny; może to rodzić pokusę ochrony interesu TFI kosztem uczestników funduszu. Aby do takich sytuacji nie dochodziło, lub wręcz, aby nie były możliwe działania towarzystwa niezgodne z prawem, w naszym imieniu poczynania towarzystwa kontroluje właśnie depozytariusz. Najważniejszymi czynnościami, które podlegają tej kontroli są: prawidłowość wyceny aktywów funduszu i jednostek uczestnictwa (zapobieganie ewentualnej manipulacji polegającej na zawyżaniu wyniku lub tuszowaniu zbyt niskiej rentowności), nie przekraczanie limitu opłat za zarządzanie funduszem, zachowanie statutowych terminów przeprowadzania operacji na rejestrach uczestników.
Każda czynność firmy zarządzającej (TFI), w tym: sposób inwestowania aktywów funduszu, wycena jednostek uczestnictwa, pobieranie opłat jest kontrolowana przez depozytariusza
Najnowsze komentarze